Սովորենք հաշվել հայերեն, և միևնույն ժամանակ պարզենք, թե ինչպես են հայերը թվեր գրել մի քանի դար առաջ։ Հայկական թվային համակարգի հիմունքները հասկանալը կօգնի ձեզ ընդլայնել ձեր գիտելիքները երկրի մշակույթի և ավանդույթների մասին, ինչպես նաև զեղչ ստանալ տեղական բանջարեղենի շուկայում:
Բովանդակություն
Հիմնական թվեր
Սկսենք 1-ից 10 թվերից, ինչպես նաև 100-ից և 1000-ից: Սա ձեզ հնարավորություն կտա խանութին հայտնել, թե քանի հատ պիտա հաց եք ուզում և որոշել մոտավոր գումարը դրամով:
Զրոյից մինչև տասը թվերը կոնկրետ բառեր են:
0 – զրո [զրո]
1 – մեկ [մեկ]
2 – երկու/ էրկու* [erku / erku*]
3 – երեք /իրեք* [erek/irek]
4 – չորս [չորս]
5 – հինգ [hing]
6 – վեց [անասնաբույժներ]
7 – յոթ [iot]
8 – ութ [ut]
9 – ինը [inə] (վերջում՝ չարտասանվող ձայնավոր կամ կարճ «e»-ին մոտ)
10 – տասը/տաս*[tasə/tas*]
Տասնյակների մեծամասնության անունները հիմնված են թվերի արմատների վրա՝ -սուն [-արև] վերջածանցով.
20 – քսան [ksan] (բացառություն)
30 – երեսուն [eresun]
40 – քառասուն [karasun] (բացառություն)
50 – հիսուն [hisun]
60 – վաթսուն [watsun]
70 – յոթանասուն/ յոթսուն* [yotanasun/ yotsun*]
80 – ութսուն [utsun]
90 – իննսուն [innsun]
Հիմա ծանր հրետանու մասին.
100 – հարյուր [kharyur]
200, 300 և այլն ասելու համար քանակը ավելացնում ենք հարյուրի, օրինակ.
200 – երկու հարյուր (բառացի – 2 հարյուր)
300 – երեք հարյուր (literally – 3 հարյուր), etc.
1000 – հազար [Khazar]
Խոսակցական արտասանությունները նշված են * տակ:
«Դրամ» բառը օգտակար է նաև առօրյա կյանքում։ Հայերենում այն ունի հետևյալ տեսքը՝ դրամ ֏ [դրամ]։ Իսկ եթե գումարը չես լսում, լայն տաբատիցդ մի հանիր ամենամեծ հաշիվը, այլ ուղղակի նորից հարցրու՝ Ինչքա՞ն (ինչքա՞ն):
Բաղադրյալ թվեր
Հիմա եկեք անցնենք ավելի բարդ կոմբինացիաների (իրականում ոչ): Կոմպոզիտային թվերը կառուցվում են այնպես, ինչպես ընդունված է ռուսերենում: Այսպիսով, սա չպետք է որևէ առանձնահատուկ դժվարություն առաջացնի:
Սկզբում գրում ենք տասը, իսկ հետո դնում ենք անհրաժեշտ միավորը՝ դրանք բաժանելով բացատով։ Օրինակ, 35-ը կլինի երեսուն հինգ [eresun hing], իսկ 78-ը կլինի յոթանասուն ութ [yotanasun ut], թողնելով 99-ը անկախ աշխատանքի համար։
Հարյուրավոր, հազարավորները և նրանց ավելի մեծ եղբայրները նույն տրամաբանությամբ են շարժվում: 1991 (Հայաստանի անկախության տարին) գրված է այսպես՝ 1000 – հազար [Khazar] 9 – ինը [inə] 100 – հարյուր [kharyur] 90 – իննսուն [innsun] 1 – մեկ [mek]. Արդյունքում ստացվում է անհրաժեշտ թիվը - հազար ինը հարյուր իննսուն մեկ [Khazar inə kharyur innsun mek].
Լուսանկարը: Արսեն Գոմցbedrom
Պատմությունից
Հայկական թվային համակարգի հիմնական սկզբունքները հասկանալու համար պետք է իմանալ նաև դրա ծագման պատմությունը։
Հայոց թվային համակարգի ստեղծողը լեզվաբան Մեսրոպ Մաշտոցն է։ Ապրել է 4–5-րդ դդ. Գալով 36 հայերեն տառերին՝ ականավոր լեզվաբանը դրանք բաժանել է չորս շարքի՝ միավոր, տասնյակ, հարյուրավոր և հազարավոր։ Այսպիսով, «Ա» (Ա) տառը հավասար էր 1-ի, իսկ չհնչող «Կ»-ը (Ք)՝ 9000։ Եթե ինչ-որ մեծահարուստ ազնվականի համար 9999-ից մեծ թիվ էր պետք, տառից վեր մի գծիկ օգնության էր հասնում։ Սա ակնթարթորեն բազմապատկեց այն 10000-ով, այսինքն՝ հայերեն տառերի համակցություններից կարելի է հաշվել մինչև 99999999։ Եվ երկար ժամանակ ավելիի կարիք չկար։
Պատկեր՝ Google.com
Այս անսովոր համակարգը Հայաստանում կիրառվել է մինչև 17-րդ դարը։ Այսօր այն փոխարինվել է արաբական թվանշաններով։ Բայց այնտեղ, որտեղ սովորաբար հանդիպում են հռոմեական թվեր (օրինակ՝ գրքերի գլուխների վերնագրերում), դրանք դեռ հայերեն են գրված։
Տասնամյակների (թվերը, որոնք տասը բազմապատիկ են) իմաստները հայկական մշակույթում շատ ավելի են դուրս գալիս զուտ մաթեմատիկականից: Նրանք խորհրդանշում են էներգիա, փիլիսոփայություն կամ նույնիսկ տրամադրություն: Այսպիսով, 40 թիվը՝ «քառասուն» (կարասուն) անձնավորում է ամբողջականությունը կամ ամբողջականությունը։
Հայերեն հաշվելը ոչ միայն մաթեմատիկա է, այլ նաև Հայաստանի մշակույթի և պատմության մեջ խորասուզվելու միջոց։ Հուսով ենք, որ մեր հոդվածը կօգնի ձեզ տիրապետել հայկական հաշվառման համակարգին և բացել հետաքրքիր մշակութային հեռանկար:
Ավելացնել մեկնաբանություն