Եկեք սովորենք հաշվել հայերեն և միևնույն ժամանակ պարզենք, թե ինչպես են հայերը գրել թվերը մի քանի դար առաջ։ Հայկական թվային համակարգը հասկանալը կօգնի ձեզ ընդլայնել երկրի մշակույթի և ավանդույթների մասին ձեր գիտելիքները, ինչպես նաև զեղչ ստանալ տեղի շուկաներում:
Բովանդակություն
Հիմնական թվեր
Սկսենք 1-ից 10-ը թվերից, ինչպես նաև 100 և 1000 թվերից: Սա ձեզ հնարավորություն կտա խանութում ասել, թե քանի լավաշ եք ուզում և հաշվել մոտավոր գումարը դրամով:
Զրոյից մինչև տասը թվերը իրենցից ներկայացնում են կոնկրետ բառեր:
0 – զրո [զրո]
1 – մեկ [մեկ]
2 – երկու/ էրկու* [երկու/ էրկու*]
3 – երեք /իրեք* [երեք/իրեք]
4 – չորս [չորս]
5 – հինգ [հինգ]
6 – վեց [վեց]
7 – յոթ [յոթ]
8 – ութ [ութ]
9 – ինը [ինը]
10 – տասը/տաս*[տասը/տաս*]
Տասնյակների մեծամասնության անունները հիմնված են թվերի արմատների վրա՝ -սուն վերջածանցի ավելացմամբ․
20 – քսան (բացառություն)
30 – երեսուն
40 – քառասուն (բացառություն)
50 – հիսուն
60 – վաթսուն
70 – յոթանասուն
80 – ութսուն
90 – իննսուն
Հիմա անցնենք ծանր հրետանուն.
100 – հարյուր
200, 300 և այլն ասելու համար հարյուրին ավելացնում ենք համապատասխան թիվը, օրինակ՝
200 – երկու հարյուր (բառացի – 2 հարյուր)
300 – երեք հարյուր (բառացի – 3 հարյուր), և այլն։
1000 – հազար
Խոսակցական արտասանությունները նշված են *-ով։
Առօրյա կյանքում պետք կգա նաև «դրամ» բառը։ Հայերենում այն ունի հետևյալ տեսքը՝ ֏ ։ Իսկ եթե գումարը չեք լսել, մի շտապեք լայն տաբատից հանել ամենամեծ թղթադրամը, այլ ուղղակի հարցրեք՝ «Ինչքա՞ն»:
Բաղադրյալ թվեր
Անցնենք ավելի բարդ համադրությունների (իրականում այդպես չէ): Բաղադրյալ թվերը կառուցվում են այնպես, ինչպես ռուսերենում: Այնպես որ դա չպետք է որևէ առանձնահատուկ դժվարություն առաջացնի:
Սկզբում գրում ենք տասնյակը, իսկ հետո դնում ենք անհրաժեշտ միավորը՝ դրանք բաժանելով բացատով։ Օրինակ, 35-ը կլինի երեսուն հինգ, իսկ 78-ը կլինի յոթանասուն ութ, 99-ը թողնենք որպես տնային աշխատանք։
Հարյուրավորները, հազարավորները և ավելի մեծ թվերը նույն տրամաբանությամբ են կազմվում: 1991 (Հայաստանի անկախության տարին) գրվում է այսպես՝ 1000 – հազար 9 – ինը 100 – հարյուր 90 – իննսուն 1 – մեկ։ Արդյունքում ստացվում է անհրաժեշտ թիվը՝ հազար ինը հարյուր իննսուն մեկ։
Լուսանկարը՝ Արսեն Գոմցbedrom
Պատմությունը
Հայկական թվային համակարգի հիմնական սկզբունքները հասկանալու համար պետք է իմանալ նաև դրա ծագման պատմությունը։
Հայկական թվային համակարգը ստեղծել է Մեսրոպ Մաշտոցը 4–5-րդ դդ։ Հորինելով հայերեն 36 տառերը՝ ականավոր գիտնականը դրանք բաժանել է չորս կարգի՝ միավորների, տասնյակների, հարյուրավորների և հազարավորների։ Այսպիսով, «Ա» (Ա) տառը հավասար էր 1-ի, իսկ խուլ «Ք»-ն (Ք)՝ 9000։ Եթե ինչ-որ մեծահարուստ ազնվականի անհրաժեշտ էր 9999-ից մեծ թիվ, տառից վեր մի գծիկ էր դրվում։ Սա ակնթարթորեն բազմապատկում էր թիվը 10 000-ով։ Այսինքն՝ հայերեն տառերի համադրություններով կարելի է հաշվել մինչև 99 999 999։ Երկար ժամանակ ավելիի կարիքն էլ չկար։
Պատկեր՝ Google.com
Այս անսովոր համակարգը Հայաստանում կիրառվել է մինչև ԺԷ՝ 17-րդ դարը։ Այսօր այն փոխարինվել է արաբական թվանշաններով։ Բայց այնտեղ, որտեղ սովորաբար հանդիպում են հռոմեական թվեր (օրինակ՝ գրքերի գլուխների վերնագրերում), դեռևս օգտագործում են հայկական «թվերը»։
Տասնյակները (թվեր, որոնք հանդիսանում են տասի բազմապատիկը) հայկական մշակույթում դուրս են զուտ մաթեմատիկական դաշտից: Դրանք խորհրդանշում են էներգիա, փիլիսոփայություն կամ նույնիսկ տրամադրություն: Այսպիսով, 40 թիվը խորհրդանշում է ամբողջականություն կամ ամփոփում։
Հայերեն հաշվելը ոչ միայն մաթեմատիկա է, այլ նաև Հայաստանի մշակույթի և պատմության մեջ ընկղմվելու միջոց։ Հուսով ենք, որ մեր հոդվածը կօգնի ձեզ տիրապետել հայկական հաշվառման համակարգին և բացահայտել հետաքրքիր մշակութային հեռանկարներ:
Եթե հետաքրքրված եք հայերենով, համեցե՛ք անվճար լեզվի էքսպրես դասընթացներին Move2Armenia Culture. Կայքում հրապարակվում են նոր հոսքերի հայտարարություններ։
Ավելացնել մեկնաբանություն