Ձմռանն արդեն պատմել ենք , թե ինչպես է Հայաստանը նշում Սուրբ Ծնունդն ու Ամանորը, այժմ եկել է բոլոր քրիստոնյաների գլխավոր տոնի՝ Զատիկի ժամանակը։ Այս հոդվածում կպատմենք, թե ինչու են տոնը կոչում «Զատիկ», ինչ ավանդույթներ են ուղեկցում տոնին և ինչ ուտեստներ են պատրաստում։
Էրիկա Ղազարյան. «Շաբաթ օրը երեկոյան Հայաստանում մատուցվում է Սուրբ պատարագ, որից հետո փաստորեն նշվում է Զատիկը։ Զատիկի տոնակատարության հիմնական մասը տեղի է ունենում կիրակի օրը առավոտյան հանդիսավոր ժամերգությամբ։ Մարդիկ ձվերը բերում են եկեղեցի՝ օծելու, իսկ հետո տանը՝ ընտանեկան միջավայրում, նշում են տոնը և «կռվում ձվերով»: Այդ օրը բոլորը ողջունում են Հիսուս Քրիստոսի Հարությունը՝ ասելով. «Քրիստոս հարյավ ի մեռելոց», որին պետք է պատասխանել՝ «Օրհնյալ է հարությունը Քրիստոսի»՝ այսպիսով շնորհավորելով միմյանց տոնը։.
Հայերն, իհարկե, ունեն Զատկի ավանդական ուտեստներ։ Սեղանին պետք է լինի գինի, քանի որ որթատունկը Աստծո ընտրյալ ժողովրդի խորհրդանիշն է: Իսկ եթե դա բիբլիական Արարատ լեռան ստորոտում աճեցված խաղողից գինի է, ապա սեղանը կրկնակի հմայք է ստանում։ Միշտ շատ թարմ խոտաբույսեր կան՝ տարբեր տեսակի։ Եփած ձուկ, քանի որ ձուկը նույնպես խորը քրիստոնեական նշանակություն ունի։ Ichthys հապավումը (հին հունարեն ΙΧΘΥΣ) թարգմանվում է որպես «ձուկ» և նշանակում է «Հիսուս Քրիստոս Աստծո Որդի Փրկիչ»: Սա Հիսուս Քրիստոսի անվան հին գրելաձևն է: Սիրված ուտեստ է նաև բրնձով, չամիչով և չրերով «քաղցր փլավը»։ Որպես աղանդեր սովորաբար մատուցվում է թարմ գաթա։ Եվ իհարկե, Զատկի սեղանի ամենակարեւոր ուտեստը՝ ներկած ձվերը։ Ամենից հաճախ դրանք ներկում են կարմիր գույնով, քանի որ կարմիր գույնը քրիստոնյաների համար խորհրդանշում է խաչված Քրիստոսի արյունը: Եվ չնայած այսօր ձվերը զարդարելու միլիոնավոր եղանակներ կան, շատ ընտանիքներ շարունակում են օգտվել տատիկի հին ու փորձված բաղադրատոմսից՝ ձուն ներկել սոխի կեղևներով:
Զատիկն ինձ համար սուրբ տոն է, որն առանձնահատուկ հուզմունք է առաջացնում։ Իսկ ատրիբուտներն ավելի շատ օժանդակ արժեք ունեն։
Լուսանկարը Էրիկա Ղազարյանի անձնական արխիվից
Դիանա Բարսեղյան.Ռուսալեզու ընտանիքներում միմյանց ողջունում են «Христос воскрес» («Քրիստոս հարյավ») բառերով և պատասխանում են՝ «Воистину воскрес» («Իրավամբ հարություն առավ»)։ Նվերներ տալու սովորություն չկա, բայց եթե հյուր եք գնում, կարող եք ձեզ հետ գինի վերցնել։
Սեղանին պետք է լինեն ձվեր՝ սովորաբար գունավոր։ Ձուն ուտում են այսպես՝ լավաշի մեջ փաթաթում են խաշած, մանրացված ձուն, աղ են անում ու թարխուն ավելացնում։ Սա կոչվում է «բրդուճ»։Հայկական նռան գինին պարտադիր է։ Եփած ձուկ, բրինձ չամիչով / սալորաչրով, խոտաբույսեր, չարազ (տարբեր տեսակի ընկույզներ): Բացի կաթնահունցից հայերը Զատիկին նաև գաթա թխելու ավանդույթ ունեն։ Քույրս գաթայի մեջ մետաղադրամ է դնում, և ենթադրվում է, որ ով գտնի մետաղադրամը, նրա բախտը կբերի գալիք տարում։
Մենք անպայման եկեղեցի ենք գնում։ Իսկ Զատիկից հետո գալիս է «Մեռելոցը», որի ժամանակ ընդունված է հիշել հանգուցյալներին։ Մարդիկ այցելում են գերեզմանոց, գաթա ու ձու թողնում հանգուցյալների շիրիմներին։
Լուսանկարում Ինեսա Թադևոսյանն ու Յանա Պաչկովսկայան մատուցում են Զատկի սեղանը
Ինեսա Թադևոսյան․ «Մեզ մոտ Զատիկին միմյանց նվերներ տալու ավանդույթ չկա, բայց եթե հյուր գնաք, կարող եք ձեզ հետ գինի և քաղցրավենիք տանել։ Հայաստանում և՛ մեծերը, և՛ երեխաները շատ են սիրում «ձվերով կռվելու» ավանդույթը։ Լսել եմ, որ Ռուսաստանում ընդունված է գնալ հարևանների մոտ՝ «ձվերով կռվելու» համար։ Այստեղ նման բան չկա, բայց ընտանիքում դա անում են բոլորը։
Մեր Զատկի սեղանին անպայման կա ամեն ինչ, ինչով կարելի է դուրում սարքել՝ ձու, կանաչեղեն՝ թարխուն, համեմ, կոտեմ: Սպանախը սովորաբար եփում են, վրան ձու են կոտրում, պետք է լինի բրնձով և չրերով փլավ, խաշած ձուկ և կարմիր չոր գինի։
Ես անձամբ եկեղեցի չեմ գնում, հայրս էր գնում։ Նա շատ էր սիրում նման ավանդական բաներ: Նրա մահից հետո մեր ընտանիքից հեռացավ Սուրբ Զատիկին եկեղեցի գնալու սովորույթը։ Հայաստանում սովորաբար շաբաթ երեկոյան ժամերգության են գնում, հիմնականում՝ Մեծ Պահք պահողները։ Կիրակի առավոտյան տեղի է ունենում նաեւ Պատարագը, որին սովորաբար մասնակցում են երկրի պաշտոնյաները, կառավարության ներկայացուցիչները։ Որպես կանոն, ընտանիքները ռեստորաններ չեն գնում․ Հայաստանում Զատիկը ընտանեկան, այսպես ասած, տնային տոն է։ Քույրս մեծ տուն ունի և նա հրավիրում է մեր ամբողջ մեծ ընտանիքին՝ նշելու Զատիկը։
Երբ ես փոքր էի, իսկ հիմա՝ եղբորս տղաների համար, մենք մետաղադրամ ենք թաքցնում Զատկի կաթնահունցի մեջ, նախքան այն թխելը: Հենց այդ է պատճառը, որ կաթնահունցը կտրելու պահը միշտ շատ հուզիչ է լինում՝ բոլորը սպասում են, թե ում է բաժին հասնելու մետաղադրամը։ Ենթադրվում է, որ դա հաջողություն կբերի»:
Հայ առաքելական եկեղեցին Զատիկը տոնում է գարնանային գիշերահավասարից և լիալուսնից հետո առաջին կիրակի օրը, ինչը համընկնում մարտի 20-ից ապրիլի 27-ն ընկած ժամանակահատվածի հետ։ «Զատիկ» բառի ստուգաբանությունը հղում է հայերեն «ազատվել» և «ազատություն» բառերին։ Պրոֆեսոր Մարտիրոս Անանիկյանը «Հայաստանի առասպելներ» գրքում բացատրում է Զատիկ տոնի կապը պտղաբերության աստծո՝ Զատիկի պտվին տոնակատարության հետ, որը նմանեցվում է հունական Ադոնիս աստծուն։
«Աստվածաշնչի հայերեն թարգմանության մեջ հրեական Պեսախը կոչվել է «Զատիկ տոն», և անհիշելի ժամանակներից Հայկական եկեղեցին այս անվանումն օգտագործել է Զատիկը նախանշելու համար։ Զատիկը, իր ներկայիս նշանակությմաբ, հայտնի չէ հույներին և սիրիացիներին: Բուսականության աստծո գարնանային տոնը կարող էր անվանվել ինչպես հրեական Պեսախ, այնպես էլ քրիստոնեական Զատիկ: Ադոնիսի մահվան և հարության գարնանային տոնակատարությունները քրիստոնեական եկեղեցիների կողմից հաճախ ընդունվել և նույնականացվել են Քրիստոսի մահվան և հարության հետ: Սակայն պատմության մեջ չկան հայերի կողմից Զատիկ աստծո մշտական պաշտամունքի փաստեր, թեև Զատկի նրանց տոնակատարությունների անբաժանելի մասն են կազմում Քրիստոսի մահվան, թաղման և հարության թատերականացված ներկայացումները։.
Շնորհավոր Սուրբ Զատիկ: Եթե հետաքրքրված եք Հայաստանի պատմությամբ և ավանդույթներով, հրավիրում ենք ծանոթանալու Move2Armenia Culture -ին, մի նախաձեռնություն, որը կազմակերպում է պատմության և հայոց լեզվի անվճար դասեր, պարի, խոհարարության դասընթացներ և ճամփորդություններ դեպի թանգարաններ։
Ավելացնել մեկնաբանություն