«Հայաստանը և կրոնը. ի՞նչ են դավանում հայերը»

Армяне – первая нация, принявшая христианство в качестве государственной религии. Это произошло в 301 г. – задолго до римлян. Религиозность является частью самосознания армян, церковь влияет на обычаи и традиции народа. А во что верили до принятия христианства? Чем армянская церковь отличается от католической и православной? Какие существуют обряды? Какие еще конфессии распространены в Армении? Ответить на эти вопросы и разобраться, что исповедуют армяне, нам поможет историк и теолог Владимир Петунц.

Բովանդակություն

1. Կրոնը՝ քրիստոնեությունից առաջ
2. Появление и принятие христианства в Армении
3. Հայ Առաքելական Եկեղեցու անջատումը
4. Сравнение Армянской апостольской церкви с Русской православной и католической
5. Что еще нужно знать об Армянской апостольской церкви
6. Տարբեր հավատքները ժամանակակից Հայաստանում

Կրոնը՝ քրիստոնեությունից առաջ

Ինչպես արդեն նշեցինք, հայերը քրիստոնեությունն ընդունել են 301 թվականին։ Բայց ինչի՞ն փոխարինեց այս հավատքը։

Նախնադարյան ժամանակաշրջանում և մինչև մ․թ․ա․ 1-ին դարը Հայաստանում տարածված էր հեթանոսությունը։Այնուամենայնիվ, պետք է նկատի ունենալ, որ հեթանոսական պաշտամունքները տարրասեռ էին: Ամենավաղ կրոնական ձևերը վերաբերում են բրոնզի դարին: Հետո կային, օրինակ, ձկան նման վիշապներ՝ վիշապներ, քարե խոյեր, մարդկային զոհաբերություններ։ Մենք քիչ բան գիտենք այդ ժամանակների մասին, բայց դեռ որոշ տեղեկություններ կան։ Օրինակ՝ Երևանում կարելի է տեսնել երեք վիշապ.

С IX по VI вв. до Р.Х. на Армянском нагорье правил пантеон, который возглавлял бог Халди – патрон царской династии, а также его жена Арубани, громовержец Тейшеба и бог солнца Шивини.

Шли времена, и боги менялись, перевес древних ариев внутри страны привел к пантеону, родственному с персами и индо-ариями. Арамазд армян перекликается с Ахура Маздом персов, у них общее происхождение, и тем не менее это разные божества. Армянский Ваагн является ипостасью индийского Индры, и как Индра побеждает злого змея Вритру, так Ваагн побеждает вишапа. Однако в отличие от Индры – царя богов, Ваагн только громовержец.

Античные авторы часто называли армянских да и вообще всех восточных богов на свой лад, отсюда приравнивание Зевса к Арамазду, Ваагна к Гераклу или Анаит к Артемиде. Однако отождествления эти очень поверхностны.

Другие боги армянского пантеона:

• богиня красоты Астхик (греки называли Афродитой);
• իմաստության և պատերազմի աստվածուհի Նանեն (հուն․ Աթենա),
• Михр или Мгер, Митра – солнечный бог дружбы, договора, справедливости;
• бог знаний, снов, искусств и науки Тир (Аполлон, Гермес). Его могли называть Грох, что в переводе значит писец. Это эпитет для Тира как того, кто приходит за человеком с летописью его дел и ведет на суд Арамазда;
• երկնքի որդի Բարշամը,
• бог царства мертвых Сандарамет (Аид).

Ինչպես այլ ժողովուրդների մոտ, հայերի մոտ ևս քրիստոնեության գալստով որոշ հեթանոսական տոներ պահպանվեցին.

1. До сих пор широко отмечается Вардавар, посвященный Ваагну и богине красоты Астхик. В этот день принято обливать друг друга водой. Подробно о Вардаваре мы рассказали в հոդվածում.
2. Также отмечают Трндез – праздник бога Михры, прыгая через костер. Кстати, единственный сохранившийся языческий храм на территории Армении был воздвигнут в Гарни в честь Михры.
3. Բուն Բարեկենդանը, որի ժամանակ կազմակերպվում են ժողովրդական տոնավաճառներ, մարդիկ հյուրերը են ընդունում և տոնում ձմռան ավարտը։ Եթե ձեզ հետաքրքրեցին հայկական տոները և դրանց հետ կապված ավանդույթները, առաջարկում ենք կարդալ այս հոդվածը։.

Появление и принятие христианства в Армении

Հայկական եկեղեցին կոչվում է Առաքելական, потому что в Армении проповедовали святые апостолы Фаддей – в 40-х и Варфоломей – в 60-х гг. Так как первым проповеди начал вести Фаддей, то часто армянскую церковь называют престолом апостола Фаддея.

Первые христиане страдали за веру, принимали мученическую смерть, но религия постепенно распространялась по всей стране. На это влияли существовавшие в Армении еврейские колонии, а также соседи из Сирии, Адиабены (современный Иракский Курдистан) и Каппадокии, где к I в. уже было много христиан. Несмотря на то, что армяне-язычники были политеистами – многобожниками, бог Арамазд возвышался над всеми остальными, поэтому народу было проще принять единого бога в христианстве.

Զարմանալիորեն հենց հեթանոսության ջերմեռանդ կողմնակից Տրդատ III թագավորի անունն է կապված Հայաստանում քրիստոնեության ընդունման հետ։ Տրդատն իր նախկին աջակից, քրիստոնյա Գրիգորին 13 տարով բանտարկեց իր հավատքի, ինչպես նաև այն պատճառով, որ Գրիգորի հայրը սպանել էր Տրդատի հորը։

Царь подверг христиан жестоким гонениям. Убил он и деву Рипсимию вместе с ее сестрами по вере за то, что та отказалась выходить за царя замуж. Эта расправа никак не покидала мыслей Трдата, он тяжело заболел, и только Григорий своими молитвами смог помочь царю. После исцеления и долгого научения вере Трдат принял христианство, и в Армении много веков по примеру царя крещение происходит после научения, а не сразу в детстве.

После крещения Трдата церковь в Армении из гонимой превратилась в официальную, самостоятельную. В 301 г. она стала Церковью Великой Армении, а со временем – Армянской Апостольской Церковью.

Часто в России можно услышать название «григорианская» церковь, но оно является лишь оскорбительным прозвищем, которое дал царь Николай I и синод русской церкви в 1836 г. Название закрепилось в царской и советской России.

Первым католикосом всех армян – высшим духовным лицом стал Григорий Просветитель, а первым христианским собором – Էջմիածին քաղաքով։.

Крещение Армении не означало, что все люди сразу же обратились в веру, процесс был долгий. Кто-то уверовал во Христа, кто-то был обращен со времен апостолов, кто-то принимал религию своего царя, но были и те, кто отстаивал веру в старых богов с оружием в руках. Долгие годы Трдат III Великий уничтожал языческие храмы и идолов, чтобы искоренить многобожие.

Հայաստանում քրիստոնեության ամրապնդման գործում կարևոր դեր խաղաց Մեսրոպ Մաշտոցի կողմից հայկական այբուբենի ստեղծումը 405 թվականին, որից հետո Աստվածաշունչը թարգմանվեց հայերեն։

Может быть интересно: Языковые курсы армянского языка в каталоге Move2Armenia

Христианство подвергалось опасности, когда приходили персидские завоеватели и насаждали зороастризм. Одним из важнейших эпизодов в истории Армении стала Аварайрская битва 451 г. Персы-язычники потребовали от армян отречься от христианства, и вспыхнуло восстание. Хотя в Аварайрской битве пал армянский предводитель Вартан Мамиконян, а католикос был уведен в плен и казнен, яростное сопротивление армян заставило персов в итоге признать право на веру во Христа.

Армяне страдали от монголов, турков-сельджуков, и каждый раз им приходилось бороться за свое существование. И тем не менее, главной религией Армении с 301 г. и до наших дней всегда оставалось христианство.

Հայ Առաքելական Եկեղեցու անջատումը

Поворотным событием для всей восточной церкви стал созванный в Византии в 451 г. четвертый Вселенский Халкидонский собор.

Вселенский собор – собор епископов, на котором принимались решения и каноны, признаваемые Вселенской Церковью, то есть обязательные для всей Церкви.

На четвертом Вселенском соборе рассуждали о природе Христа. Сторонники Халкидона утверждали, что Христос – Бог и Человек, имеющий две неотделимые друг от друга природы – божественную и человеческую. Противники же Халкидона говорили, что Христос – Бог и Человек, имеющий единую, но не слитую в одну божественную и человеческую природу.

За этим спором, как всегда это бывало, стояло много амбиций и политики. Победила партия сторонников халкидонизма, и церкви на территории Византии имперскими указами и под влиянием войск признали решение Халкидона как Вселенского собора.

Это решение отвергли многие восточные церкви. Древняя Антиохия, Александрия, Эдесса подвергали сомнению мнение сторонников Халкидона. Да и сами греки со временем начали оспаривать деяния четвертого Вселенского собора.

Армянская церковь отвергла формулу Халкидона и считается Նախաքաղկեդոնական կամ Հին Արևելյան եկեղեցի։. Пути византийской и армянской церкви разошлись.

Среди православных Армянская Апостольская церковь считается монофизитской (моно- – единственный). Здесь нужно сказать, что монофизиты признают только одну природу Христа – божественную, что считается ересью. Причем ересью монофизитство называют и армяне. В армянской церкви собственная позиция получила название миафизитской (միա – единая).

Сравнение Армянской апостольской церкви с Русской православной и католической

Հայ առաքելական եկեղեցին, ինչպես ուղղափառությունն ու կաթոլիկությունը, քրիստոնեության մի ճյուղ է։ Այս ճյուղերի միջև կան և՛ նմանություններ, և՛ տարբերություններ: Դիտարկենք դրանցից մի քանիսը:

• Գլխավորը տարբերությունը միայն առաջին երեք Տիեզերական ժողովների ճանաչումն է, որոնք կայացել են Նիկիայում, Կոստանդնուպոլսում և Եփեսոսում։ Մինչդեռ ուղղափառ և կաթոլիկ եկեղեցիները ճանաչում են յոթ ժողովներ՝ նշված երեքը, ինչպես նաև Քաղկեդոնում, ևս երկուսը՝ Կոստանդնուպոլսում և մեկը՝ Նիկիայում կայացած: Հաջորդ 14 ժողովները Տիեզերական են համարում միայն կաթոլիկները։ Ինչպես արդեն նշեցինք, տարբերվում են նաև Հիսուս Քրիստոսի բնույթի վերաբերյալ հասկացությունները։
• Армянская церковь, как и католическая, протестантская, Греческая православная, живет по григорианскому календарю, однако даты некоторых праздников разнятся.
• Հունվարի 6-ին հայերը նշում են Աստվածահայտնության տոնը, որը միավորում է Սուրբ Ծնունդն ու Աստվածահայտնությունը։
• Предстоятель армянской церкви – католикос. Это слово созвучно со католицизмом, но не связано с ним. В переводе с древнегреческого оно означает «соборный, всеобщий», то есть католикос один для всех армян.
• Հայ առաքելական եկեղեցում ժամերգությունները կատարվում են գրաբարով։ Ուղղափառության մեջ՝ եկեղեցական սլավոնական, կաթոլիկության մեջ՝ լատիներեն կամ ազգային լեզուներով։
• В армянской церкви, как и в православной, есть поклонение иконам, однако нет иконостаса и большого количества икон. Армянский храм аскетичен.
• Крест в Армянской церкви называется Расцветшим и связан как с Распятием, так и с Древом Жизни, потому на кресте можно увидеть цветочные узоры. Такая же иконография встречается у балканских православных церквей.

• Для совершения Таинства Причастия в армянской церкви используют пресный хлеб, как и в католической (кроме католиков восточного обряда). А в православии – просфоры из дрожжевого теста.
• Армянская церковь, в отличие от всех остальных церквей, не разбавляет вино для причастия водой.
• Հայերը, ինչպես կաթոլիկները, խաչակնքվում են ձախից աջ։ Ուղղափառները՝ աջից ձախ:

Что еще нужно знать об Армянской апостольской церкви

На территории Армении сохранилось множество древних монастырей и церквей. Там не только проводили богослужения, но также занимались наукой, переводили и писали манускрипты. Это были центры просвещения. Среди главных монастырей в Армении назовем Эчмиадзин, Татев, Агарцин, Нораванк, Севанаванк, Гегард, Санаин, Мармашен. Их можно посетить с гидами և турагентствами из нашего каталога.

Էջմիածինը քրիստոնեական առաջին տաճարն էր։ Մինչ օրս այն Հայ առաքելական եկեղեցու հոգեւոր և վարչական կենտրոնն է, կաթողիկոսի նստավայրը։ Իր իրավասության տակ ունի չորս պատրիարքություն.

1. Էջմիածնի կաթողիկոսություն
2. Католикосат Великого Дома Киликии.
3. Երուսաղեմի պատրիարքություն
4. Ստամբուլի (Կոստանդնուպոլսի) պատրիարքություն

Կաթողիկոսը օրհնում է մյուռոնը, եկեղեցական նոր տոներն ու օրենքները։ Նա հիմնում է թեմեր, որոնք այնուհետև գլխավորում են եպիսկոպոսները: Եպիսկոպոսները ձեռնադրում են քահանաներին, որոնք մատուցում են պատարագներ, կատարում են խորհուրդներ և ծեսեր: Եկեղեցու սպասավորների շարքում են նաև սարկավագները, ովքեր կարող են խորհուրդներ մատուցել, և դպիրները` ամենացածր եկեղեցականները:

Существует обряд матах. Его можно назвать формой благотворительности, так как суть матаха в раздаче еды людям. В церковный праздник или в связи с важным событием в жизни человека, будь оно радостное или печальное, в храме освящается соль – символ чистоты и очищения. После этого уже вне церкви соль скармливают годовалому ягненку, теленку или петуху с красным оперением. Животное или птицу закалывают, мясо варят и раздают семи семьям или же всем, кто выходит из церкви. Еще раз отметим, что церковь участвует только в освещении соли, а остальная часть матаха – это благочестивая традиция.

Как мы уже говорили, в Причастии используют пресный хлеб, а также неразбавленное вино. Литургия проходит по воскресеньям и по особым случаям. Миропомазание следует за крещением.

Տարբեր հավատքները ժամանակակից Հայաստանում

Սահմանադրությամբ Հայաստանի Հանրապետությունը աշխարհիկ պետություն է, այսինքն՝ եկեղեցին անջատված է իշխանությունից։ Քաղաքացիներն իրավունք ունեն դավանելու իրենց ընտրած կրոնը: Միաժամանակ, բնակչության 92–97% իրեն համարում է Հայ առաքելական եկեղեցու հետևորդ։ Մնացած մի քանի տոկոսի մեջ մտնում են

• աթեիստներ - մոտ 1%,
• հեթանոսներ,
• ուղղափառներ, կաթոլիկներ, բողոքականներ, Եհովայի վկաներ և մոլոկաններ,;
• եզդիներն ու քրդերը շարֆանի կրոնի հետևորդներ են,
• իսլամ դավանում են ադրբեջանցիները, քրդերը և պարսիկները,
• հրեաներ,
• բուդդայականներ, ովքեր նախընտրում են իրենց մասին հրապարակավ չհայտարարել։ Նրանց համայնքը փոքր է, և այն ներառում է հիմնականում մտավորականության ներկայացուցիչներին։

Հավելենք, որ Հայաստանից դուրս բնակվող սփյուռքի ներկայացուցիչները նույնպես մեծ մասամբ Հայ առաքելական եկեղեցու հետևորդներ են։ Օրինակ, Ռուսաստանում կա 27 եկեղեցական համայնք, որոնք պատկանում են Նոր-Նախիջևանի և Ռուսաստանի թեմերին։ Հայերն ավելի քան 200 տարի է, ինչ դավանում են իրենց հավատքը Ռուսաստանում։

Արտասահմանում բնակվում են նաև կաթոլիկ հայեր, նրանց թիվը մոտ 740 հազար է, նրանք հիմնականում ապրում են Վրաստանում, Սիրիայում, Իրաքում և Լիբանանում։ Հետաքրքիր է, որ 1717 թվականին հայ վանական Մանուկ դի Պիետրոն վենետիկյան ծովածոցի Սուրբ Ղազար կղզում հիմնել է կաթոլիկ համայնք։ Այժմ ցանկացած մարդ կարող է շրջայցի գնալ այնտեղ և տեսնել հայկական կաթոլիկ վանքը:

Հայության ճնշող մեծամասնության կյանքում կրոնը կարևոր տեղ է գրավում։ Հայերին ավելի լավ հասկանալու համար հարկավոր է ծանոթանալ նրանց պատմությանը, այդ թվում՝ կրոնի պատմությանը: